Samen met mijn collega Rachelle Meijers schreef ik een whitepaper ‘Van idee tot uitvoering: Zo bouw je een ecosysteem’ waarin we de aanpak, uitgangspunten en succesfactoren voor het bouwen van een publiek-privaat ecosysteem beschrijven.
Voor diegenen die de voorkeur geven aan wat lichter (en vooral korter) leesvoer, vat ik deze aanpak, uitgangspunten en succesfactoren samen in een driedelige blogreeks. In deze eerste blog geef ik een overzicht van onze aanpak voor het bouwen van een ecosysteem. In blog 2 en blog 3 staan respectievelijk de uitgangspunten en succesfactoren centraal.
“Wat bedoel je met een ‘ecosysteem’?” of “Waartoe dient dat dan?”. Vragen die oppoppen als ik vrienden en familie vertel dat ik me op mijn werk bezighoud met publiek-private ecosystemen.
Meestal beantwoord ik deze vragen aan de hand van een concreet voorbeeld. Neem een maatschappelijk probleem, bijvoorbeeld het verduurzamen van de gebouwde omgeving. Dit is een enorme opgave waarbij zowel publieke als private organisaties zoeken naar oplossingen: diverse ministeries binnen de Rijksoverheid, gemeenten, woningbouwcorporaties en hypotheekverstrekkers. De opgave is zo complex dat elke individuele organisatie het niet in haar eentje kan oplossen. Bovendien wil je voorkomen dat je met een oplossing komt die ondertussen ergens anders een ander probleem creëert. Zo krijg je bijvoorbeeld geen energietransitie door overal zonnepanelen te plaatsen zonder je af te vragen wat dat betekent voor materiaalschaarste, netwerkgebruik of ruimtebeslag. Het vraagt om een transformatie die al deze organisaties aangaat. Alleen door samen te werken ontstaat er een completere kijk op het probleem, zie je meer samenhang en bereik je sneller echte oplossingen die relevant zijn voor alle stakeholders.
Dit voorbeeld laat zien dat samenwerken in een publiek-privaat ecosysteem een oplossing kan bieden voor maatschappelijke uitdagingen.
De aanpak voor het bouwen van een ecosysteem
Er bestaat geen vastomlijnd stappenplan voor het bouwen van een ecosysteem. Elke casus is anders en vraagt om een aanpak op maat. Wel zien we altijd een aantal elementen in meerdere of mindere mate terugkomen (zie figuur 1).
Starten met een wenkend perspectief
Een ecosysteem start vaak met een wenkend perspectief. Denk hierbij aan: ‘versnellen van de circulaire economie in de bouw’ of ‘verminderen schuldproblematiek onder jongeren’. Bij de meeste succesvolle ecosystemen is er een persoon of organisatie die een dergelijk perspectief uitdraagt. Deze persoon of organisatie noemen we een ‘baken’ en is vaak degene die het ecosysteem initieert.
Creëer intern èn extern draagvlak
Met het wenkende perspectief in beeld, start een ecosysteem vaak met een verkenning. Tijdens de verkenning creëren we met het baken draagvlak binnen zijn of haar eigen organisatie. Daarnaast proberen we met het baken een beter beeld te krijgen van het vraagstuk en van het stakeholderveld. In verkennende gesprekken wordt met een aantal belanghebbenden gekeken hoe het ecosysteem eruit kan gaan zien, wat het gedeelde belang is, wat ieders bijdrage kan zijn en wat mogelijke gezamenlijke oplossingsrichtingen kunnen zijn.
Betrek de juiste stakeholders als partner
Deze belanghebbenden kunnen na de partnerselectie deel uitmaken van de eerste deelnemers aan het ecosysteem. Bij de selectie wordt er o.a. bekeken of hetgeen de deelnemers uit het ecosysteem willen halen in evenwicht is met wat ze eraan willen/kunnen bijdragen. Uiteindelijk dienen deze belangen en bijdragen op te tellen tot het realiseren van het wenkend perspectief. Het is mogelijk om deelname aan het ecosysteem te formaliseren door middel van een intentieverklaring of samenwerkingsovereenkomst.
Bedenk hoe het ecosysteem er concreet uit komt te zien
De inrichting is een veelomvattend proces waarin een hoop keuzes worden gemaakt. Hierbij kun je denken aan keuzes met betrekking tot de activiteiten van het ecosysteem, inrichting van de werkprocessen, samenwerkingsafspraken, (governance) structuur, mensen en middelen. Enkele vragen die hierbij komen kijken:
- Hoe dragen onze activiteiten bij aan het oplossen van het vraagstuk?
- Hoe ziet ons verdienmodel eruit?
- Met welke systemen gaan we werken?
- Wat wordt de (juridische) vorm van het ecosysteem?
- Hoe ziet ons team eruit?
Test de oplossingsrichtingen en communiceer je successen
Zodra de inrichting van het ecosysteem concrete vormen heeft aangenomen is het tijd voor actie! Kleinschalig en kort-cyclisch experimenteren staat centraal waarbij diverse oplossingsrichtingen worden getest. Hierdoor wordt er duidelijk welke oplossingen wel en niet werken. Daarnaast helpt het boeken van concrete successen om het vertrouwen tussen de partners te vergroten en om nieuwe partners aan te trekken.
Evalueer de resultaten en de impact
Gedurende het hele proces van het bouwen van een ecosysteem is evaluatie cruciaal. Dit maakt het proces zo dynamisch en iteratief. Zo wordt al tijdens de verkenning de haalbaarheid van het ecosysteem geëvalueerd en wordt er getoetst of er voldoende draagvlak en enthousiasme is onder belanghebbenden. Het zwaartepunt van de evaluatie ligt bij de uitvoering van de experimenten. Wat zijn de pijnpunten in de samenwerking en (hoe) kunnen we bijsturen? Uiteindelijk gaat het erom of de gekozen vorm en activiteiten bijdragen aan de gewenste impact op het vraagstuk.
Schaal op, continueer of schaal af
Tot slot wordt het groeiscenario bepaald. Hoewel de term ‘groeiscenario’ een andere suggestie wekt is groei geen doel op zich. Sommige ecosystemen bestaan om zichzelf uiteindelijk overbodig te maken. Stel dat een ecosysteem is opgericht met het doel om de bestaande sociale woningbouw te verduurzamen. Na het bereiken van dit doel kan ervoor worden gekozen om te stoppen met alle activiteiten. Een andere mogelijkheid is echter om de opgedane kennis en expertise in te zetten voor het verduurzamen van de bestaande particuliere woningbouw of misschien wel voor het verduurzamen van sportaccommodaties.
Niet voor elk probleem een ecosysteem
Een publiek-privaat ecosysteem is niet de meest eenvoudige samenwerkingsvorm om te implementeren. Het vraagt om tijd, inzet, betrokkenheid en afstemming van alle stakeholders. Het is niet reëel om deze samenwerkingsvorm te propageren voor alle vraagstukken. Complexe vraagstukken vereisen echter een andere benadering en daar kan een publiek-privaat ecosysteem hét middel zijn op weg naar de oplossing.
Meer lezen?
Wil je meer lezen over hoe Kirkman Company publiek-private ecosystemen bouwt? Lees dan hier de volledige whitepaper ‘Van idee tot uitvoering: Zo bouw je een ecosysteem’. Of wacht nog even op blog 2 en 3 😊
